Nederland terecht in rep en roer over de mantelzorg-boete?

Mijn week begon met deze poster van Loesje in mijn twitter-timeline. Samenleving, het heeft iets harmonieus en vertelt mij ook iets over relaties en over solidariteit. Het raakt me, vooral nu, nu Nederland in rep en roer is en massaal de plannen van het Kabinet afkeurt, waarin de kostendelers-norm ook toegepast wordt wanneer ouders bij hun kinderen (gaan) wonen. Ouders die bij hun kinderen gaan wonen krijgen met ingang van 2015 te maken met deze korting op hun AOW-uitkering, een kostendelersnorm, die in de media massaal mantelzorgboete genoemd wordt.

Ik begrijp dat, die kostendelersnorm, omdat je door samen te leven of te wonen ook minder kosten hebt dan wanneer je (hulpbehoevende) vader of moeder apart woont. Maar je kunt momenteel geen krant openslaan, geen actualiteitenprogramma of social-media bekijken of je komt de protesten en de kritiek op dit voorstel van Staatssecretaris Jetta Klijnsma in alle hevigheid tegen. De ingezonden brieven zijn niet meer te tellen. Waarschijnlijk is er ook al een meldpunt over de mantelzorgboete of komt dat binnenkort. En ik durf door die hele opstand haast niet meer te zeggen dat ik het anders zie.

Het woord boete klopt niet, het is een korting en geen boete. In sommige reacties wordt dit ook wel aangegeven. Maar het is meer de rechtstreekse link die in alle reacties tussen de kostendelersnorm en mantelzorg wordt gelegd, die klopt volgens mij niet. Als de korting haaks staat op het stimuleren-van-mantelzorg door de Regering, waarom zou dit dan alleen gelden voor ouders die bij hun kinderen gaan wonen? Stel dat de Eerste Kamer beslist om de kostendelersnorm in deze situaties niet toe te passen en dus tegemoet komt aan de argumenten dat er meer zorgkosten zijn en je door je ouders in huis te nemen de mantelzorgtaken beter kunt doen. Hoe verhoudt zich dat dan tot mensen die mantelzorgen (en zorgen) voor een niet-volwassene met extra zorg en die dit zorg-intensief kind in huis hebben (of nemen)? Daar zijn vast ook de hogere zorg- en mantelzorgkosten. En hoe verhoudt zich dit tot twee AOW’ers die samen willen wonen (en voor elkaar zorgen), waarbij door de overheid het aantal tandenborstels in huis wordt geteld en de korting wel wordt toegepast? Waarbij ik me overigens wel afvraag hoeveel dit toezicht (inclusief de handhaving) op dit ‘verzwegen samenwonen’ de samenleving kost. Kortom: Hoezo zouden we m.b.t. de kostendelersnorm een uitzondering maken voor mantelzorg voor ouderen?

“Veel Nederlanders blazen hun plannen om ouders in huis nemen af wegens de aangekondigde korting op uitkeringen”, kopte de Volkskrant van 18 april. Hoeveel mensen deze keuze maken, lees je nergens, niet in de Volkskrant, nergens. En is dat dan de drijfveer om wel of niet voor je ouders te zorgen? Een financiële drijfveer? Terwijl nog niet zo lang geleden in TV-discussieprogramma’s vooral werd geroepen dat ouders in huis nemen niet kon vanwege druk-druk-druk, te ver weg wonen of privacy-verlies in het gezin.

Mijn man en ik namen mijn schoonouders in huis op een manier zoals dat voor ons (mijn man, mij en mijn schoonouders) paste. We hebben 15 jaar mooie jaren samen beleefd, met wederkerigheid in de zorg voor elkaar. In het begin hielpen zijn ouders ons en later, toen zij hulpbehoevender werden, zorgden wij voor hen. Het was vooral het gevoel van wederkerigheid en samen-zorgen voor elkaar, het was deze intrinsieke motivatie die voor ons een essentiële rol speelde in de keuze om bij elkaar te wonen. En achteraf gezien (mijn schoonouders zijn inmiddels overleden) had ik deze 15 jaar beslist niet willen missen.

Waarom leggen we in ons land zo vaak en snel verband met geld, met wat het kost of opbrengt? Eerder deze week was oud-voetballer Wim Kieft op TV. Hij sprak heel openhartig over zijn verslaving, over zijn schuldsanering en over het boek waarin hij zijn strijd met zijn verslaving beschrijft. Dan lees ik op twitter dat hij wel heel erg dom is om nu zijn boek uit te geven, want de opbrengsten zullen immers in de schuldsanering vallen. Dan vraag ik me oprecht af: Is de kracht die hij met zijn kwetsbaarheid en openheid (aan zichzelf) laat zien niet een veel grotere opbrengst?

Wanneer ik in ga op de reacties waarin mensen vertellen waarom ze mantelzorgen achterwege laten omdat ze de kostendelersnorm als een boete ervaren, dan is het antwoord vaak dat het niet voor hen geldt, maar ze vinden het schandalig dat het anderen treft. Ritueel-zeuren noemt Paul van der Steen (journaliste voor het NRC en De Limburger) dit en wij zijn daar in Nederland goed in. Bovendien constateer ik ook nu weer dat mantelzorg vooral als zorg voor ouderen wordt gezien.

Vorige week sprak ik een Turkse mevrouw en ze vroeg waarom we – in de Nederlandse cultuur – zo’n groot punt maken wanneer we moeten zorgen voor onze vader, moeder of een familielid. Ze sprak over solidariteit. Ik kon haar vraag niet beantwoorden, ik wist het gewoonweg niet. Tegelijkertijd besefte ik dat we in Nederland de vanzelfsprekendheid van enkele decennia geleden om voor onze ouders te zorgen hebben afgeleerd. En ik vroeg me af waar en wanneer dit gebeurd is. Het was ooit een christelijk principe dat ouders en kinderen voor elkaar zorgen en betekent solidariteit ook niet dat we de samenleving betaalbaar houden?

In ons land is vrijheid van meningsuiting een groot goed, maar toch heb ik behoorlijk getwijfeld over dit blog. Ik zie die vrijheid van meningsuiting te vaak gekoppeld aan respectloos, ongezouten, onfatsoenlijk en ondoordacht reageren. Toch vind ik dat ook m.b.t. de kostendelersnorm een tegengeluid mogelijk moet zijn, want als niemand dat doet, waar is dan het evenwicht in argumenten en motieven?

Nederland heeft een uitstekend zorgstelsel en straks na alle bezuinigingen en decentralisaties is dat nog steeds zo. We hebben al jaren een uitgebreid zorgsysteem met verzorgingstehuizen en dat altijd beter was dan in de landen om ons heen. Daar kennen ze nauwelijks verzorgingshuizen, daar is het veel vanzelfsprekender dat ouders door kinderen verzorgd worden. En nu deze voorzieningen in ons land beperkt worden, zijn we in rep en roer en zetten er direct in alle discussies het euroteken bij. Ik begrijp het wel, maar snap het niet.

De kostendelersnorm heeft niets met mantelzorg te maken, ook niet als we door de bezuinigingen meer voor elkaar gaan zorgen. De lastigheid en essentie zit in het feit dat mantelzorg onbetaald is en dat mensen die (intensief) mantelzorgen vaak hun betaald werk verminderen of opzeggen om onbetaald voor hun naaste te zorgen. Daarbij wordt mantelzorg nog te veel gezien als zwaar, belastend, iets wat je niet kiest, wat weer tot gevolg heeft dat gelijkwaardigheid met betaald werk of betaalde zorg onbereikbaar blijft. Duits onderzoek wijst uit dat slechts 41% van alle werk dat in het land wordt verricht betaald werk is. Maar dat ter zijde.

Misschien zou er meer aandacht moeten zijn over welke samenleving we in de toekomst willen, blijven we geld- en economie-gedreven of willen we meer leven in verbondenheid met elkaar en is nu de tijd rijp om te verschuiven naar het waarderen van die zorg voor elkaar en daarbij naar een betere verdeling van werk en zorg. Hoe verleggen we in de samenleving de aandacht naar meer niet-geld-gedreven-prikkels? Ik hoop van harte dat de discussie rondom de mantelzorgboete verschuift naar daar waar het over zou moeten gaan: Dat we zorgen voor elkaar ook – net als werk – gaan waarderen en belonen.

Misschien is juist nu de tijd rijp voor een discussie over een betere verdeling van werk en zorg en leidt dit tot een serieuze overweging voor de invoering van het onvoorwaardelijk basisinkomen, met de eigen verantwoordelijkheid en eigen keuze om dit basisinkomen al dan niet aan te vullen met betaalde arbeid. Ik ben niet van het debat of van de discussie, ik ben eerder van de dialoog, maar aan deze discussie doe ik graag mee.

Wil je meer weten over het basisinkomen, dan vind je dit o.a. hier  in het blog van Jolanda Verburg

Update: woensdag 28/5/14 besliste de Eerste Kamer om regeling m.b.t. kostendelersnorm voor mensen met een AOW-uitkering een jaar uit te stellen.

24 mei 2014